Page 13 - 8.SINIF TEMEL KİTAP T.C.İKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK
P. 13
1. ÜNİTE T.C. İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK
UYANAN AVRUPA - SARSILAN OSMANLI - II
Osmanlıda Fikir Akımları
Sened-i İttifak Osmanlı Devleti’nde dağılma sürecinin önüne geçmek için farklı dönemlerde farklı fikir akımları ortaya
II. Mahmut Dönemi’nde sad- çıkmıştır. Savundukları görüşler ve amaçları farklı olsa da bütün fikir akımlarının ortak amacı Osmanlı Dev-
razam Alemdar Mustafa Pa- leti’nin parçalanmasını engellemektir. Osmanlı Devleti’nde etkili olan fikir akımlarından bazıları şunlardır:
şa’nın merkezî otoriteyi tekrar
güçlendirmek amacıyla âyan- Yeni Çağ ile birlikte Avrupa’da her alanda başlayan aydınlanma Osmanlı aydınlarını Batı’ya
lar ile yaptığı sözleşmedir. yönlendirmiştir. Ülkenin dağılmaktan kurtulmasının Batıyı örnek alan yenilikler ile mümkün ola-
Amaç: Devletin dağılma tehli- Batıcılık cağını düşünmüşlerdir. En önemli savunucusu Tevfik Fikret’tir.
kesini önlemektir. Batıcılık akımı Atatürk’ün fikir dünyasının şekillenmesinde de etkili olmuştur. Cumhuriyet Dö-
Kanun-i Esasi nemi’nde yapılan inkılaplarda da Batı örnek alınmıştır.
Osmanlı Devleti’nin ilk anaya-
Osmanlıcılık sağlayarak bir Osmanlı toplumu oluşturup milliyetçilik akımına bağlı isyanları sonlandırmaktır.
sasıdır. 1876 yılında yürürlüğe Fransız İhtilali sonrasında Osmanlı Devleti bünyesinde başlayan azınlık isyanları bu akımın
girmiştir. doğmasında etkili olmuştur. Bu akımın temel amacı tüm Osmanlı vatandaşları arasında eşitliği
Jön Türkler ve Namık Kemal bu akımın öncüleridir.
19. yüzyılda Osmanlıcılık akımına bağlı yaşanan gelişmeler şunlardır:
Tanzimat Fermanı (1839) Osmanlı Devleti’nde ilk demokratik belge olarak kabul edilen Tanzimat Fermanı ile ilk kez
padişah kendisinden üstün bir yasa gücü olduğunu kabul etmiştir. Ayrıcı bu belge ile temel
vadandaşlık hakları yasalarla garanti altına alınmıştır. Tanzimat Fermanı’nın bazı maddeleri:
- Hiçbir kişi yargılanmadan cezalandırılmayacak, mahkemeler açık olacak ve tüm vatandaşlar
Tanzimat ve Islahat Ferman- yasalar önünde eşit olacaktır.
ları beklenen etkiyi yaratmadı.
Aksine azınlıkların ayrılık ta- - Tüm halkın can, mal ve namus emniyeti sağlanacaktır.
leplerini artırdı. - Vergiler, herkesin gücüne göre alınacak, devlet tarafından belli yöntemlerle toplanacaktır.
Tanzimat Fermanı’nın eksikliklerini tamamlamak için yayımlanmıştır. Bu ferman ile gayr-i müs-
Islahat Fermanı (1856) limlerin sahip oldukları haklar Müslümanların önüne geçmiştir. Gayrimüslimler devlet memuru
olabilme ve askere gidebilme haklarını elde etmiştir. Islahat Fermanı’nın bazı maddeleri:
- Gayr-i müslimler devlet memurluklarına, askeri hizmetlere ve okullara alınacak.
- Resmi yazışmalarda, gayr-i müslimleri küçük düşürücü söz ve deyimler kullanılmayacak.
Meclisli (halk oyu ile seçilen vekillerden oluşur.) Parlemento ile yönetimdir. Sultan II. Adülhamit
Meşrutiyetin İlanı (1876) pılarak Mebusan Meclisi açılmıştır. Gayrimüslimler seçtikleri vekilleri aracılığıyla yönetime katıl-
Kanun-i Esasi’yi (ilk anayasamız) hazırlayarak meşrutiyeti ilan etmiştir. Tüm ülkede seçimler ya-
sa da isyan etmeye devam etmiştir. II. Abdülhamit Osmanlı - Rus Savaşı’nı gerekçe göstererek
1878 yılında meşrutiyet yönetimine son vermiştir. Osmanlı aydınları kurdukları gizli cemiyetler
ile meşruti yönetimi geri getirmek için yaklaşık otuz yıl Abdülhamit’e karşı mücadele etmişlerdir.
Artan baskılar sonucunda II. Abdülhamit 1908 yılında meşrutiyeti ikinci kez ilan etmiştir.
II. Abdülhamit Dönemi ile özdeşleşen fikir akımıdır. Tüm Osmanlı vatandaşlarının bir bayrak
İslamcılık (Ümmetçilik) altında tutulamayacağının anlaşılması üzerine halifelik kurumunun güçlendirilerek tüm Müs-
lüman milletlerin Osmanlıya bağlılığı amaçlanmıştır. I. Dünya Savaşı’nda Arapların Osmanlıya
karşı isyan etmeleri, bu akımın uygulanamayacağını ortaya koymuştur.
Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımı Türkleri de etkilemiştir. Ziya Gökalp ve Mehmet
Türkçülük (Turancılık) meyi amaçlamıştır.
Emin Yurdakul’un öncülüğünü yaptığı bu fikir, Türk toplulukları arasındaki iş birliğini geliştir-
Türkçülük akımı Atatürk’ü de etkilemiş ve Millî Mücadele’nin ruhunu ateşlemiştir.
11
